یکى: چاقی زن و کوچکی رحم و تنگی مسیر زایمان به دلیل عدم اتساع دهانه رحم تا حد لازم، و ضعف دافعه (که از عدم پیشرفت زایمان چنان که مورد انتظار است می توان فهمید).
علاج: روغن بنفشه و زنبق و زیت و پیه مرغ و بطّ و مغز ساق گاو بر شکم و پشت بمالند. و بابونه و شبت و مرزنگوش و اکلیل الملک در آب بجوشانند و زن حامله را در آن بنشانند چنانکه آب تا ناف باشد. و مشک طرامیشع(پونه کوهی) و پرسیاوشان بجوشانند و نبات آمیخته بنوشانند. و به شونیز و جندبیدستر و کندش تحریک عطسه کنند و چون عطسه آمدن گیرد، دهان و بینى زن حامله را بگیرند تا فشار عطسه به سمت درون میل کند و به اخراج جنین مدد دهد. و سُم اسب و استر و خر دود کردن نفع دارد. و شورباى مرغ چاق نوشیدن مفید است.
دوم، آنکه هواى سرد یا برودتى موجب فشردگی و بسته ماندن دهانه رحم شود. که آن را از وجود سرما و فشردگی دهانه رحم توان دانست.
علاج: به حمّام گرم برند و در آب نیم گرم سبک نشانند و روغنهای گرم و ملین و مرطوب کننده بمالند و به عسل فرزجه(شیاف واژینال) سازند.
سوّم، آنکه ضخیم بودن مشیمه سبب سختی زایمان شود. باید دانست که مشیمه پردهایست که در رحم اطراف جنین جهت حفظ آن ایجاد مىشود و زمان زایمان جنین با حرکات قوى خود، این پرده را می شکافد و از آن بیرون می آید و به دنبال جنین مشیمه بیرون می آید؛ پس اگر این پرده خیلی ضخیم باشد و زود شکافته نشود، باید برای آن چاره ای کنند تا جنین از فشار انقباضات زایمانی و عدم پیشرفت زایمان هلاک نشود و در گذشته بسیاری از مادران و جنینها به همین سبب هلاک شده اند.
علاج: باید مشیمه را با دست چپ بکشند و با دست راست با رعایت نظافت آن را پاره کنند و همچنین ضروری است که در زمان انجام این کار برای جلوگیری از فشار به جنین و مادر، زن حامله را تشویق به زور زدن ننمایند و او را استراحت دهند.
نکته: تصمیم درست جهت زنان حامله به خصوص آنها که سخت زا هستند این است که وقتی آثار وضع حمل پدید آید به حمّام گرم برند. سپس آب گرم بر سر او بسیار ریزند و در آبزن نشانند و روغن مالی(تدهین) نمایند. بعد او را وابدارند تا قدری قدم بزند و سپس بر قدمها نشیند(شبیه حالت نشستن در توالت ایرانی) خود را ناگهانی به سمت بالا بکشد و چند نوبت چنین کند.
آنگاه قابله لعاب تخم کتان یا روغن کتان یا روغن بادام یا شیره کنجاره بادام یا پیه بط یا پیه مرغ را با روغن بنفشه بیامیزد و در دهانه رحم بمالد و در وى چکاند. و زن باید پیش از غلبه درد، خود را از ادرار و مدفوع خالى کند و اگر دچار یبوست بود با حقنه نرم در حمّام دفع را برای او هموار نمود.
همچنین باید از چند روز پیشتر به شورباى چرب و نرم قناعت کند و غذا کمتر مصرف کند، و از آب سرد و ترشىها و سردىها حذر نماید و در مسکن گرم سکونت ورزد و به هیچ وجه سردىها به قسمت پایین بدن نرساند. و زمانی که درد زایمان شروع گردد صبر نماید و فریاد نزند و آرام باشد و قدم بزند یا روی دو پا بنشیند و هرگاه احساس فشار به کف لگن نمود زور بزند و زمانی که فشار به کف لگن قطع شد زور نزند و استراحت کند تا شروع فشار دوباره به کف لگن. و این معجون را که اکثر اطبا مجرّب گفتهاند به کار دارد؛ صفت آن: جندبیدستر و میعه، هر یک مثقالى؛ دارچینى و ابهل، هر یک نیم مثقال کوفته و بیخته به عسل بسرشند و به قدر حاجت در آب یا در ماء العسل گرم حل کرده بخورند.
چهارم، آنکه حرارت هوا و مزاج سبب سخت زایی شود و این حالت از وجود گرمى و فقدان دیگر اسباب معلوم شود.
علاج: روغن بنفشه و صندلین و گلاب بر شکم و پشت بمالند. آب انارین با ترنجبین بنوشانند. از عوامل ایجاد حرارت(اعم از داروهای گرم و ...) احتراز فرمایند و به جاى معتدل بدارند. و در این صورت، تدابیر مسخنه(گرم کننده) مذکوره همه منع است.
نکته: تعدادی از ادویه هستند که بالخاصیّت در سخت زایی سود دارند:
- سنگ مغناطیس به دست چپ گرفتن و بسد به زانوى راست بستن مفید است.
- اگر چهار مثقال پوست خیارشنبر نرم بکوبند و بپزند و به شربت بنفشه یا نخوداب بنوشانند، سریعا اخراج جنین و مشیمه کند و مجرّب است. و اگر آن را کوفته و بجوشانند و آب آن بخورانند همین عمل کند.
- دارچینى خوردن، زادن را آسان کند.
- حلتیت با جندبیدستر آمیخته عظیم الاثر است.
- از مداومت بر بوئیدن عطرها، زنان حامله را بازدارند؛ به خصوص زمان وضع حمل؛ چرا که باعث سختی زایمان می شود.
توجه: سلخ الحیّه یعنى پوست مار در زیر فرج دود کردن در اخراج جنین مجرّب است امّا نشاید استعمال کرد؛ بهر آنکه گاه باشد که از ردائت خود جنین را هلاک سازد.
نکته: هرگاه طلق (درد زایمان) تا چهار روز پیوسته بماند، احتمال مرگ جنین بسیار بالا می رود و باید سریعا از آن پیشگیری کرد.